ေဆး႐ံုမ်ား – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၃၅)

ဒီဇင္ဘာ ၂၃၊ ၂၀၁၆
M-Media

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

၁၃ ရာစု အီဂ်စ္မွ အလ္မန္ဆူရီေဆး႐ံု

– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္တစ္ေထာင္အရင္က မြတ္စလင္ေဆး႐ံုေတြဟာ ေဆးကုသမႈတင္မကဘဲ  ျပန္လည္ထူေထာင္ေရး၊ ခုိလႈံခြင့္ေပးေရးနဲ႔ သက္ႀကီးရြယ္အုိ ေစာင့္ေရွာက္ေရးဆုိတဲ့  ရည္ရြယ္ခ်က္ေကာင္းေတြနဲ႔ ျဖစ္တည္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနထုိင္မေကာင္းသူေတြကို ျပဳစုကုသေပးတာဟာ ကုိယ္က်င့္တရားေကာင္းမြန္တဲ့ လကၡဏာျဖစ္တယ္လုိ႔ မြတ္စလင္ေတြက ယူဆတာေၾကာင့္ အဲဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ဆင္းရဲခ်မ္းသာမေရြး၊ အယုတ္ အလတ္ အျမတ္မေရြးရဲ႕ မွီခုိအားထားရာ ေနရာေတြ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

ေစာေစာပုိင္းမွာ မြတ္စလင္ေတြဟာ ဒီ ေဆး႐ံုေတြကုိ ‘၀ကားဖ္’ (waqaf) လုိ႔ေခၚတဲ့ အက်ိဳးကုသုိလ္ေမွ်ာ္ကုိးတဲ့ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ လွဴဒါန္းမႈေတြကေနတစ္ဆင့္ တည္ေထာင္ၾကၿပီး ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈကုိေတာ့ ျပည္သူ႕ဘ႑ာတုိက္ထဲက က်ခံသံုးစြဲတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အစုိးရရဲ႕ ဒီလုိ ေထာက္ပံ့မႈေၾကာင့္ အဲဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ရာစုႏွစ္ ၂ ခုအတြင္း ေဆးသိပၸံဆုိင္ရာ အဓိကေနရာေတြ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး လူထုအတြက္ မရွိမျဖစ္ ျဖစ္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။

မြတ္စလင္ေတြမတုိင္ခင္က ဂရိေတြမွာ Healing temples လုိ႔ေခၚတဲ့ ေဆးကုသရာ ေနရာေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈေတြဟာ သိပၸံနည္းက်ေလ့လာမႈ၊ လက္ေတြ႕ကုသမႈေတြထက္ ဂမၻီရဆန္ဆန္သာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဂရိက ဘုိင္ဇန္တုိင္း ပရဟိတအဖြဲ႕ျဖစ္ၿပီး ‘ခရီးသြားသူမ်ား၏ နားခုိရာ’ လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရတဲ့ ‘ဇီႏုိဒုိခ်ီယြန္’ (Xenodocheion) ကေတာ့ ႏူနာစြဲတဲ့သူေတြ၊ နာတာရွည္ေရာဂါသည္ေတြနဲ႔ ဆင္းရဲခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြကုိ ျပဳစုကုသမႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီး ေဆး႐ံုတစ္ခုရဲ႕ အဂၤါရပ္နဲ႔ နီးစပ္သေလာက္ ရွိခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေဆး႐ံုေတြဟာ ၈ ရာစု ဘဂၢဒတ္မွာ စတင္ ေပၚေပါက္ခဲ့တာပါ။ အဲဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ဘုိင္ဇန္တုိင္းေတြရဲ႕ ဇီႏုိဒုိခ်ီယြန္နဲ႔ဆင္ၿပီး ဆင္းရဲခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြ၊ နာတာရွည္ေရာဂါသည္ေတြနဲ႔ ႏူနာစြဲသူေတြကို ကုသေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ပထမဆံုး စနစ္က်တဲ့ ေဆး႐ံုေတြက သကၠရာဇ္ ၈၇၂ နဲ႔ ၈၇၄ ၾကား ကုိင္႐ုိမွာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ အဟ္မဒ္ အစ္ဗေန႔ တူလန္ ေဆး႐ံု (Ahmad ibn Tulun Hospital) ကေတာ့ လူနာအားလံုးကုိ ေဆးကုသမႈနဲ႔ ေဆး၀ါးေထာက္ပံ့မႈကုိ အခမဲ့ ျပဳလုပ္ေပးပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ အမ်ိဳးသမီးနဲ႔ အမ်ိဳးသားေတြအတြက္ သီးသန္႔ေရခ်ိဳးခန္း၊ စာအုပ္စံုတဲ့ စာၾကည့္တိုက္တစ္ခုလည္း ပါ၀င္ၿပီး အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေခတ္ေရွ႕ေျပးလုိ႔ ေျပာလုိ႔ရတဲ့ စိတ္ေရာဂါဆုိင္ရာ ဌာနတစ္ခုကုိလည္း ထည့္သြင္းထားပါတယ္။ ေဆး႐ံုတက္ၿပီဆုိတာနဲ႔ လူနာေတြဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ မူလအ၀တ္အစားေတြ၊ တန္ဖုိးရွိပစၥည္းေတြကုိ ေဆး႐ံုတာ၀န္ရွိသူေတြထံ အပ္ႏွံရၿပီး၊ ေဆး႐ံုကထုတ္ေပးတဲ့ တူညီ၀တ္စံုကုိ ၀တ္ဆင္ရသလုိ၊ ကုတင္ကုိလည္း ေဆး႐ံုက သတ္မွတ္ေပးပါတယ္။

“ေဆး႐ံုရဲ႕တာ၀န္က ေနထုိင္မေကာင္းသူေတြ၊ ခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြ၊ အမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီးမျခား ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈ ေပးဖုိ႔ပါပဲ။ အာဏာရွိသူ၊ အာဏာမဲ့သူမေရြး၊ ဆင္းရဲ ခ်မ္းသာမေရြး၊ အရွင္သခင္ လက္ေအာက္ငယ္သားမေရြး၊ ႏုိင္ငံသား ႏုိင္ငံျခားသားမေရြး အခေၾကးေငြမယူဘဲ ကုသေပးမယ့္ ဘုရားသခင္ရဲ႕ ေက်နပ္မႈကုိ ေမွ်ာ္ကုိးတဲ့ ေဆး႐ံုျဖစ္ပါတယ္” (ကုိင္႐ုိရွိ အလ္-မန္ဆူရီေဆး႐ံု၏ ခံယူခ်က္)

ေစာေစာပုိင္း မြတ္စလင္ကမၻာက အေရးပါတဲ့ ေဆး႐ံုေတြထဲမွာ သကၠရာဇ္ ၉၈၂ ခုႏွစ္က ေဆာက္လုပ္ခဲ့တဲ့ ဘဂၢဒါဒီေဆး႐ံု (Baghdadi Hospital) လည္း ပါ၀င္ၿပီး သမားေတာ္ ၂၄ ဦးနဲ႔ လည္ပတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂ ရာစု ဒမတ္စကတ္မွာ ႏူရီေဆး႐ံု (Nuri Hospital) လုိ႔ေခၚတဲ့ ပုိၿပီး ႀကီးမားတဲ့ ေဆး႐ံုတစ္ခု ေပၚေပါက္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေဆး႐ံုမွာ ေဆး၀ါးဆုိင္ရာ ညႊန္ၾကားမႈေတြေပးသလုိ ေဆး၀ါးပညာရွင္ေတြ၊ ဆံသသမားေတြ၊ အ႐ုိးအေၾကာပညာရွင္ေတြ၊ မ်က္စိအထူးကုနဲ႔ သမားေတာ္ေတြလည္း ရွိခဲ့တယ္လုိ႔ ၁၃ ရာစုက ေရးသားခဲ့တဲ့ မွတ္တမ္းေတြမွာ ေတြ႕ရပါတယ္။

ကုိင္႐ုိမွာ အင္မတန္ေကာင္းမြန္တဲ့ ေဆး႐ံုႀကီး ၃ ခု ရွိခဲ့ၿပီး အဲဒီအထဲက အေက်ာ္ၾကားဆံုးကေတာ့ အလ္-မန္ဆူရီေဆး႐ံု (Al-Mansuri) ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၃ ရာစု အီဂ်စ္ရဲ႕ မမ္လြက္ဘုရင္ (Mamluk) လက္ထက္မွာ အလ္-မန္ဆူရ္ ကြာလာ၀မ္ (Al-Mansur Qalawun) ဟာ အိမ္ေရွ႕မင္းသားအရာမွာပဲ ရွိပါေသးတယ္။ ဆီးရီးယားကုိ စစ္ခ်ီတဲ့အခါမွာ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါကုိ ခံစားခဲ့ရတဲ့ အလ္-မန္ဆူရ္ဟာ ဒမတ္စကတ္က ႏူရီေဆး႐ံုမွာ ကုသမႈခံယူခဲ့ၿပီး   ဒီေဆး႐ံုကုိ အားက်ခဲ့ပါတယ္။ ထီးနန္းအ႐ိုက္အရာကုိ ဆက္ခံၿပီးၿပီးခ်င္း ဒီလို ေဆး႐ံုမ်ိဳး တည္ေဆာက္ဖုိ႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်ခဲ့ၿပီး အဲဒီ သႏၶိဌာန္ အတုိင္ အလ္-မန္ဆူရ္ဟာ ကုိင္႐ုိမွာ အလ္-မန္ဆူရီ ေဆး႐ံုကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ကာ ေအာက္ပါအတုိင္း ရည္စူးခဲ့ပါတယ္။

“အဆင့္တန္းတူသူ သာလြန္သူမေရြး၊ စစ္သား၊ မင္းေဆြမင္းမ်ိဳးမေရြး၊ ဆင္းရဲခ်မ္းသာမေရြး၊ လြတ္လပ္သူ၊ ကၽြန္ျဖစ္သူမေရြး၊ အမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီးမေရြး လူတုိင္းရဲ႕ အက်ိဳးအတြက္ ၀ကားဖ္လွဴဒါန္းျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း နီယသ္အဓိဌာန္ျပဳပါသည္”

သကၠရာဇ္ ၁၂၈၄ ခုႏွစ္မွ အလ္-မန္ဆူရီေဆး႐ံုႀကီးကုိ ၀င္ေပါက္ ၄ ခုနဲ႔ တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး ၀င္ေပါက္ တစ္ခုခ်င္းဆီရဲ႕အလယ္မွာ ေရပန္းတစ္ခုစီ ထားရွိပါတယ္။ ေဆး႐ံုမွာ သမားေတာ္ေတြအစံုနဲ႔ လူနာေတြအတြက္ ေဆးပစၥည္းအစံုရွိေအာင္လည္း ဘုရင္ အလ္-မန္ဆူရ္က စီစဥ္ေပးထားပါတယ္။ အမ်ိဳးသားလူနာေတြကုိ ကုသေပးဖုိ႔အတြက္ အမ်ိဳးသား၀န္ထမ္း၊ အမ်ိဳးသမီးလူနာအတြက္ အမ်ိဳးသမီး ၀န္ထမ္းေတြကုိလည္း သီးသန္႔ထားေပးထားၿပီး အမ်ိဳးသားေဆာင္၊ အမ်ိဳသမီးေဆာင္ဆုိၿပီး ခြဲျခားေပးထားပါတယ္။ အိပ္ယာေတြမွာလည္း ေမြ႕ယာေတြ ထားေပးထားၿပီး သီးသန္႔ဧရိယာေတြကုိလည္း လုပ္ထားေပးပါတယ္။ ေဆး႐ံုရဲ႕ေနရာတုိင္းမွာ ေရကုိ လုိသလုိဖြင့္သံုးလုိ႔ရေအာင္ ဖန္တီးေပးထားကာ ေဆး႐ံုအုပ္ႀကီးစာျပဖုိ႔ သီးသန္႔အခန္းတစ္ခုကုိလည္း ထားရွိပါတယ္။  ေဆး႐ံုတက္ဖုိ႔အတြက္ ဘယ္လုိကန္႔သတ္ခ်က္မ်ိဳးမွ မရွိဘဲ၊ ေဆး႐ံုထဲမွာရွိတဲ့ ေဆးဌာနကေတာ့ အိမ္မွာ ေဆးေသာက္ရမယ့္ လူနာေတြအတြက္ ေဆးေတြကို တာ၀န္ယူ ျဖန္႔ေ၀ေပးပါတယ္။

အဲဒီလုိ အေစာပုိင္းေဆး႐ံုႀကီးေတြကုိ အတုယူၿပီးတဲ့ေနာက္ မြတ္စလင္ကမၻာမွာ စနစ္က်တဲ့ ေဆး႐ံုေတြ အလွ်ိဳအလွ်ိဳ ေပၚထြက္လာခဲ့ၿပီး စပိန္က အန္ဒါလူစီယာ၊ စစၥလီနဲ႔ ေျမာက္အာဖရိကတုိ႔အထိ ေရာက္ရွိခဲ့ပါေတာ့တယ္။ မြတ္စလင္ကမၻာက ဒီေဆး႐ံုေတြကုိ ဥေရာပသားေတြက အားက်ခဲ့ၿပီး ‘သူရဲေကာင္းမ်ား၏ ေဆး႐ံု’ လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရတဲ့ ေဟာ္စပီတာလီယာ (Hospitaliers) လုိ ပံုတူေဆး႐ံုေတြကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီ ေဟာ္စပီတာလီယာဟာ ျပင္သစ္ကေဆး႐ံုပါ။ အီတလီေတာင္ပိုင္းက နာမည္ေက်ာ္ ဆာလာႏုိေဆး႐ံု (Salerno) တုိ႔လုိ   ဥေရာပေတာင္ပုိင္းက ေဆး႐ံုေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ တည္ေထာင္ရာမွာ မြတ္စလင္သမားေတာ္ေတြ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ကမၻာက ေဆး႐ံုေတြဟာ ေတာ္ေတာ္ေလး ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္နဲ႔ လည္ပတ္ခဲ့တာပါ။ ဥပမာေျပာရရင္ ၁၂ ရာစုက ခရီးသြားတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ ဂ်ဴဘုိင္းရ္ (Ibn Jubayr) က (အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေဆး႐ံုးနဲ႔တူတဲ့ ပထမဆံုး ေဆး႐ံုျဖစ္ႏုိင္တဲ့) အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုက လူနာေတြအေပၚ ကုသမႈနဲ႔ ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈကုိ အခုလုိ ခ်ီးက်ဴးခဲ့ပါတယ္။

“ေဆး႐ံုသစ္ (အလ္-ႏူရီ) ဟာ (ဒမတ္စကတ္က ေဆး႐ံု) ႏွစ္ခုထဲမွာ လူနာအမ်ားဆံုးနဲ႔ အႀကီးဆံုးပါ။ ဒီေဆး႐ံုရဲ႕ တစ္ေန႔တာ ကုန္က်ေငြဟာ ဒီနာရ္ေရႊဒဂၤါး ၁၅ ျပားျဖစ္ပါတယ္။ ေဆး႐ံုကုိ ႀကီးၾကပ္သူတစ္ဦး ရွိေနၿပီး သူက လူနာရဲ႕အမည္၊ ေဆး၀ါး၊ အစားအေသာက္နဲ႔ အျခားပစၥည္းပစၥယာေတြအတြက္ ကုန္က်မႈေတြကုိ ေရးမွတ္ထားတဲ့ စာရင္းေတြကုိ ကုိင္ရပါတယ္။ သမားေတာ္ေတြက မနက္တုိင္းလာၿပီး လူနာေတြကုိ စစ္ေဆးတယ္၊ လုိအပ္တဲ့ေဆးေတြ၊ လူနာတစ္ဦးခ်င္းစီနဲ႔ သင့္ေတာ္မယ့္ အဟာရေတြကုိ စီစဥ္ေပးပါတယ္”

အေရွ႕အလယ္ပုိင္းတစ္ခြင္ကို ခရီးသြားခဲ့စဥ္ သူျဖတ္သြားတဲ့ ေဒသအမ်ားစုက ၿမိဳ႕ႀကီးတုိင္းမွာ ေဆး႐ံုတစ္ခုမက ေတြ႕ရတယ္လုိ႔ အစ္ဗေန႔ ဂ်ဴဘုိင္းရ္ဟာ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၿပီး၊ ဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ‘အစၥလာမ့္ ဂုဏ္သိကၡာရဲ႕ အႀကီးက်ယ္ဆံုး သက္ေသမ်ားထဲမွတစ္ခု’ လုိ႔ေတာင္ ကင္ပြန္းတပ္ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ကမၻာက ဒီေဆး႐ံုေတြရဲ႕ အေတြးအေခၚေတြကလည္း အေရွ႕ေရာက္ၿပီး ကုိယ္ခႏၶာမွာ ခံစားရတဲ့ ေ၀ဒနာတြကုိသာ ကုသတာတင္ မဟုတ္ပါဘူး။ ၉ ရာစု ဘဂၢဒတ္ကေဆး႐ံုမွာ အလ္-ရာဇီဆုိတဲ့ မြတ္စလင္ စြယ္စံုရပညာရွင္ႀကီးဟာ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြကုိ ကုေပးဖုိ႔အတြက္ သီးသန္႔ အေဆာင္တစ္ခုကုိ ထားရွိခဲ့ပါတယ္။

“စာအုပ္ေတြမရွိဘဲနဲ႔ ေဆးပညာေလ့လာသူတစ္ဦးဟာ အေျပာက်ယ္တဲ့ သမုဒၵရာထဲမွာ လမ္းေပ်ာက္ေနသူတစ္ဦးနဲ႔တူၿပီး၊ လူနာမရွိဘဲ ေဆးပညာေလ့လာသူကေတာ့ သမုဒၵရာေပ်ာက္ေနတဲ့သူနဲ႔ တူပါတယ္” (ကေနဒါ သမားေတာ္ ဆာ ၀ီလီယံ ေအာ့စလာ (၁၈၄၉-၁၉၁၉))

ေဆးတကၠသုိလ္

တကၠသုိလ္ပါတြဲထားတဲ့ အဲဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္လုိမ်ိဳးပဲ ေဆးေက်ာင္းသားအသစ္ေတြ အေျခခံ ခုိင္မာေစဖုိ႔ ေလ့က်င့္ေပးရာေနရာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေလာက္က ဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ေဆးေက်ာင္းသားေတြအတြက္ စာေတြ႕၊ လက္ေတြ႕ သင္ခန္းစာေတြကုိ ပထမဆံုး သင္ၾကားေပးရာေနရာလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

တစ္တစ္ေယာက္ခ်င္းစီ သင္ၾကားတဲ့စနစ္၊ အသင္းအဖြဲ႕လုိက္ သင္ၾကားတဲ့စနစ္ေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ သင္ၾကားပုိ႔ခ်မႈကုိ ေဆး႐ံုက ေဟာခန္းႀကီးတစ္ခုမွာ ျပဳလုပ္တာျဖစ္ၿပီး၊ ပို႔ခ်မယ့္အေၾကာင္းအရာကုိ သမားေတာ္ႀကီးတစ္ဦးက ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စာအုပ္ထဲကေန ဖတ္ျပကာ၊ ေဆး႐ံုအုပ္၊ ဒါမွမဟုတ္ သမားေတာ္ခ်ဳပ္က ေက်ာင္းသားေတြနဲ႔ အျပန္အလွန္ ေဆြးေႏြးၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေဆးေက်ာင္းသားအမ်ားစုဟာ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အေၾကာင္းအရာေတြကုိ နာမည္ေက်ာ္ သမားေတာ္ေတြနဲ႔ ေဆြးေႏြးေလ့ရွိေနၿပီး အဲဒီအခ်ိန္ မြတ္စလင္ကမၻာမွာ စကၠဴကုိ လုိသေလာက္ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ၿပီျဖစ္တာေၾကာင့္ ေဆးေက်ာင္းသားေတြဟာ သူတုိ႔တစ္ေယာက္ခ်င္းစီ မွတ္သားထားတဲ့ မွတ္စုေတြကုိလည္း ကုိယ္တုိင္ ထိန္းသိမ္းထားႏုိင္ပါတယ္။ ဥေရာပမွာေတာ့ ဒီလုိမွတ္စုေတြကုိ ေက်ာင္းသားေတြက ပုိင္ဆုိင္တယ္ဆုိတာ ရွားပါးပါတယ္။

သမားေတာ္ခ်ဳပ္ ဒါမွမဟုတ္ ေဆး႐ံုအုပ္ဆီက သင္ၾကားမႈၿပီးတဲ့အခါ တစ္ဆက္တည္းျပဳလုပ္တဲ့ အုပ္စုလုိက္ သင္ၾကားမႈက ပုိၿပီးအေရးပါပါတယ္။ ေက်ာင္းသားေတြဟာ သမားေတာ္ေတြနဲ႔ ျပင္ပလူနာဌာနကုိ လုိက္သြားရကာ ေဆးမွတ္တမ္းၾကည့္႐ႈၿပီး လူနာေတြကုိ စမ္းသပ္စစ္ေဆးတာ၊ ညႊန္ၾကားခ်က္ေပးတာေတြကုိ ေလ့လာမွတ္သားရပါတယ္။

ေခတ္သစ္ေဆး႐ံုမ်ား၏ ေရွ႕ေျပးျဖစ္ေသာ ၁၂ ရာစု ဒမတ္စကတ္မွ အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုး

အဲဒီလုိ ေဆး႐ံုနဲ႔တြဲထားတဲ့ ေဆးေက်ာင္းေတြထဲကတစ္ခုေတာ့ ဒမတ္စကတ္က အလ္-ႏူရီေဆး႐ံု ျဖစ္ပါတယ္။ သမားေတာ္ အဘူ အလ္-မဂ်စ္ အလ္-ဘာဟီလီ (Abu al-Majid al-Bahili) နဲ႔ ၁၂ ရာစုက အုပ္ခ်ဳပ္သူ ႏူရ္ အလ္-ဒင္ အစ္ဗေန႔ ဇန္ဂီ (Nur al-Din ibn Zangi)  တုိ႔ရဲ႕ တုိက္႐ုိက္ႀကီးၾကပ္မႈနဲ႔အတူ ေပၚေပါက္လာတဲ့ ဒီေဆး႐ံုကုိ အုပ္ခ်ဳပ္သူရဲ႕နာမည္တင္စားၿပီး မွည့္ေခၚခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ ဇန္ဂီဟာ ေဆး႐ံုးအတြက္ လုိအပ္တဲ့ ေဆး၀ါးကိရိယာေတြ၊ စားနပ္ရိကၡာေတြ ေထာက္ပံ့ေပးသလုိ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စာအုပ္စာတမ္း ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိလည္း လွဴဒါန္းခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ေတြကုိေတာ့ ေဆး႐ံုမွာ အထူးအေဆာင္တစ္ခုလုပ္ကာ ထိန္းသိမ္းထားရွိပါတယ္။

ႏွလံုးနဲ႔ အဆုတ္အၾကား ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္ (leser circulation) ကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့သူ အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္

အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုဟာ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈက႑ကုိ တစ္ေခတ္ဆန္းေစခဲ့ပါတယ္။ ၁၃ ရာစု အေစာပုိင္းတုန္းက အလ္-ဒါခြါ (Al-Dakhwar) ဆုိတဲ့ သမားေတာ္တစ္ေယာက္ဟာ အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုမွာ လခနည္းနည္းနဲ႔ အလုပ္၀င္လုပ္ခဲ့ေပမယ့္ ေဆးကုသရာမွာ နာမည္ေက်ာ္ၾကားလွတာေၾကာင့္ အျပင္ပန္း၀င္ေငြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရရွိကာ ႂကြယ္၀ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေငြေတြနဲ႔ အလ္-ဒါခြါဟာ ဒမတ္စကတ္ၿမိဳ႕ထဲမွာ ေဆးေက်ာင္းတစ္ခု ထူေထာင္ခဲ့ၿပီး ဒီေန႔ေခတ္ ပုဂၢလိကေဆး႐ံုနဲ႔ ေဆးေက်ာင္းတုိ႔ရဲ႕ ေရွ႕ေျပးလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

အလ္ႏူရီေဆး႐ံုက ေဆးေက်ာင္းမွာ နာမည္ႀကီးသမားေတာ္ေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား သင္ၾကားပုိ႔ခ်ၾကပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံမွာ သမားေတာ္ေတြ၊ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ကၽြမ္းက်င္သူေတြဟာ ဘုရင္ ႏူရ္ အလ္-ဒင္ရဲ႕ေရွ႕ေမွာက္ စု႐ံုးကာ ေဆးပညာရပ္အေၾကာင္း ေဆြးေႏြးတာမ်ိဳးေတြလည္း ရွိပါတယ္။ အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုရဲ႕ ဒါ႐ုိက္တာ အဘူ အလ္-မဂ်စ္ဟာ ေဆးေက်ာင္းသားေတြကုိ တစ္ခါသင္ၾကားရင္ ၃ နာရီေလာက္ ၾကာျမင့္တတ္ၿပီး ေဆး႐ံုက သမားေတာ္ေတြလည္း လာေရာက္နားေထာင္ေလ့ ရွိပါတယ္။ ၁၃ ရာစုက ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ သမုိင္းပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ အဘီ အူေဆဘီယာ (Ibn Abi Usaybiah)၊   ႏွလံုးနဲ႔ အဆုတ္အၾကား ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္ (leser circulation) ကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ (Ibn al-Hafis) တုိ႔ဟာ အလ္-ႏူရီေဆးေက်ာင္းက ဘြဲ႕ရရွိခဲ့တဲ့ နာမည္ႀကီး မြတ္စလင္သမားေတာ္ေတြထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ အလ္-နာဖစ္ရဲ႕ ဒီ ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္ကို ေတြ႕ရွိျခင္းဟာ လူသားရဲ႕ ဇီ၀ကမၼေဗဒကုိ ပုိမုိနားလည္ဖုိ႔ ေျခလွမ္းတစ္ခုလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံု

၉ ရာစု တူနီးရွားမွ အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံု

တူနီးရွားမွာ ၉ ရာစုက ေပၚထြန္းခဲ့တဲ့ ဒီေဆး႐ံုႀကီးဟာ အဲဒီေခတ္အခါမွာေတာ့ အဆင့္အျမင့္ဆံုး ေဆး႐ံုႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။ ဧည့္သည္ေတြအတြက္ နားေနခန္း၊ ဆူဒန္က အမ်ိဳးသမီးသူနာျပဳ၊ လူနာေတြ ၀တ္ျပဳဖုိ႔နဲ႔ စာေပေလ့လာဖုိ႔ ဗလီ၊ ပံုမွန္ဂ်ဴတီ၀င္တဲ့ သမားေတာ္ေတြအပါအ၀င္ အားလံုးကုိ စနစ္တက် သတ္မွတ္ေပးထားသလုိ အ႐ုိးအေက်ာျပင္ျခင္း၊ ေသြးပုပ္ထုတ္ျခင္းနဲ႔ ျဖတ္ထုတ္ကုသျခင္းေတြလုိ ကုသမႈေတြေပးတဲ့ ဖူကာဟာ အလ္-ဘာဒန္ (Fuqaha al-Badan)  အဖြဲ႕ကုိလည္း ထားရွိပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ႏူနာစြဲတဲ့သူေတြကို ကုသေပးတဲ့ အထူးေဆာင္တစ္ခုကို အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံုေဘးမွာ တည္ေဆာက္ထားၿပီး အဲဒီအေဆာင္ကုိ ဒါရ္ အလ္-ဂ်ဳဒ္ဟာမာ (Dar al-judhama) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ႏူနာစြဲသူေတြကုိ ကုသမေပးဘဲ မေကာင္းဆုိး၀ါးေတြလုိ ပစ္ပယ္ထားတဲ့ ကာလမ်ိဳးပါ။ ဒီ အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံုကုိ ႏုိင္ငံေတာ္ဘ႑ာကေန ေထာက္ပံ့ေပးတာျဖစ္ၿပီး၊ ေစတနာရွင္ေတြရဲ႕ လွဴဒါန္းမႈေတြကုိလည္း လက္ခံတာေၾကာင့္ ဘ႑ာေရးေတာင့္တင္းကာ အေကာင္းဆံုး က်န္မာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈကုိ ေပးႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။