ကမ႓ၻာႀကီးရဲ႕အဆုတ္ မီးေလာင္မႈအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

ၾသဂုတ္ ၂၄၊ ၂၀၁၉
M-Media

-ကမ႓ၻာႀကီးရဲ႕ အဆုတ္လို႔ တင္စားေခၚေ၀ၚျခင္းခံရတဲ့ အေမဇုန္သစ္ေတာႀကီး မီးေလာင္ေနတာသီတင္းပတ္နဲ႔ခ်ီရွိလာၿပီး ႏိုင္ငံတကာက သတိေပးေျပာဆိုမႈေတြလည္း က်ယ္ေလာင္လာပါတယ္။

အေမဇုန္ဟာ ကမ႓ၻာေပၚမွာ အႀကီးဆံုး အပူပိုင္းသစ္ေတာႀကီးျဖစ္ၿပီး ဘရာဇီးလ္၊ ဘိုလီးဗီးယား၊ ကိုလံဘီယာ၊ အီေကြေဒါ၊ ျပင္သစ္ဂီနီ၊ ဂူယာနာ၊ ပီ႐ူး၊ ဆူရီနမ္နဲ႔ ဗင္နီဇြဲလား စတဲ့ ႏိုင္ငံေပါင္း ၉ ႏိုင္ငံမွာ စကြဲယားကီလိုမီတာ ၅ သန္းေလာက္ ျပန္႔ႏွံ႔ေနတာပါ။

ကမ႓ၻာ့အႀကီးဆံုး ကာဘြန္သိုေလွာင္႐ံုႀကီးလည္းျဖစ္ၿပီး လူသားေတြထုတ္လႊတ္တဲ့ ကာဘြန္ စုစုေပါင္း ႏွစ္ ၁၀၀ စာေလာက္ကို စုပ္ယူထားပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အေမဇုန္ဟာ ကမ႓ၻာ့ရာသီဥတုကို ထိန္းညႇိေပးရာမွာ အလြန္အေရးပါပါတယ္။

လူသားေတြ႐ႇဴသြင္းတဲ့ ေအာက္ဆီဂ်င္ရဲ႕ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းကို အေမဇုန္က ထုတ္လႊတ္ေပးသလို၊ ကမ႓ၻာေပၚမွာ စီးဆင္းေနတဲ့ ေရခ်ိဳ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းကို ထိန္းသိန္းေပးထားပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ၿပီးခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ အတြင္း အေမဇုန္သစ္ေတာရဲ႕ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းနီးပါးဟာ ျပဳန္းတီးသြားခဲ့ပါတယ္။ သိပၸံပညာရွင္ေတြဟာ လာမယ့္ ၁၀ စုႏွစ္ေတြအတြင္း ၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္းကေန ၄၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ ထပ္မံျပဳန္းတီးဖို႔ရွိေနၿပီး ဒီရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆိုးက်ိဳးကို လူသားေတြ သိသိသာသာ ခံစားရမယ္လို႔ သတိေပးထားပါတယ္။

ဘယ္မွာေလာင္ေနလဲ???

ဘရာဇီးလ္ႏိုင္ငံရဲ႕ အေမဇုန္သစ္ေတာႀကီးမွာ မီးေတြ ေလာင္ကၽြမ္းေနတာပါ။

အေမဇိုနက္စ္ျပည္နယ္၊ အက္ရီျပည္နယ္၊ ရြန္ဒိုနီယားျပည္နယ္နဲ႔ မာတိုဂ႐ိုဆို ဒို ဆူလ္ ျပည္နယ္ေတြဟာ အေမဇုန္သစ္ေတာ မီးေလာင္မႈဒဏ္ကို အႀကီးအက်ယ္ခံစားေနရပါတယ္။

ဘရာဇီးလ္ အာကာသ စူးစမ္းရွာေဖြေရးအဖြဲ႕ (INPE) က အေမဇုန္သစ္ေတာမွာ ၾသဂုတ္ ၁၅ ရက္ေန႔ကစလို႔ မီးေလာင္မႈေပါင္း ၉၅၀၀ ေက်ာ္ေလာက္ ျဖစ္ပြားခဲ့တယ္လို႔ ထုတ္ျပန္ထားပါတယ္။ မီးခိုးေငြ႕ေတြကေတာ့ လက္တင္အေမရိက တစ္ဝိုက္နဲ႔ အတၱလန္တိတ္ ကမ္း႐ိုးတမ္းေတြအထိ ျပန္႔ႏွံ႔ေနပါတယ္။

ဘရာဇီးလ္ႏိုင္ငံရဲ႕ အႀကီးဆံုးျပည္နယ္ အေမဇိုနက္စ္မွာ ၾသဂုတ္လ ၉ ရက္ေန႔ကတည္းက အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကျငာထားရၿပီး အကၠရီျပည္နယ္မွာေတာ့ ၾသဂုတ္လ ၁၆ ရက္ေန႔မွာ သဘာသပတ္၀န္းက်င္ သတိေပးခ်က္ ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။

INPE က အေမဇုန္ေဒသတစ္ဝိုက္က အျခားတိုင္းျပည္ေတြမွာလည္း ေတာမီးေလာင္မႈဟာ အရင္ႏွစ္ေတြကထက္ သိသိသာသာ မ်ားျပားလာတယ္လို႔ ဆိုပါတယ။္

ဘယ္ေလာက္မ်ားလဲ???

အခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလကတည္းက ဘရာဇီးလ္ အေမဇုန္သစ္ေတာမွာ မီးေလာင္မႈေပါင္း ၇၃၀၀၀ ေလာက္ ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး ၿပီးခဲ့တဲ့ႏွစ္ အခုလိုအခ်ိန္ကထက္ ၈၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ ျမင့္တက္လာတာပါ။ ဒါဟာ INPE က ေလ့လာမႈစတင္ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ကစလို႔ အျမင့္ဆံုး ပမာဏလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

နာဆာရဲ႕ ၾသဂုတ္လ ၁၆ ရက္ေန႔ ထုတ္ျပန္ခ်က္မွာေတာ့ လက္ရွိ အေမဇုန္သစ္ေတာမွာ မီးေလာင္မႈ ပမာဏဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ၁၅ ႏွစ္အတြင္း ေလာင္းကၽြမ္းမႈအားလံုးေပါင္းရဲ႕ ပမာဏေလာက္ရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။

ဘာ့ေၾကာင့္ေလာင္တာလဲ???

ေျခာက္ေသြ႕ရာသီေရာက္ရင္ အေမဇုန္သစ္ေတာမွာ မီးေလာင္မႈ ပံုမွန္ျဖစ္ပြားေပမယ့္ အခုလို မီးေလာင္မႈ အမ်ားအျပား ျမင့္တက္လာတာကေတာ့ လူေတြရဲ႕ လုပ္ေဆာင္မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

ေတာင္ယာလုပ္ဖို႔၊ ထင္းရဖို႔ မီး႐ႈိ႕ေျမရွင္းရာကေန မီးေလာင္ၾကတာျဖစ္ၿပီး INPE ကလည္း မီးေလာင္မႈ သိသိသာသာျမင့္တက္လာတာဟာ သဘာ၀ထက္ လူေတြရဲ႕ ပေယာဂါေၾကာင့္ဆိုတာ
၀န္ခံခဲ့ပါတယ္။

အေမဇုန္သစ္ေတာမွာ မီးေလာင္မႈအတြက္ လက္ရွိ ဘရာဇီးလ္သမၼတ ဘိုလ္ဆိုနာ႐ိုလည္း အႀကီးအက်ယ္ ေ၀ဖန္ခံေနရပါတယ္။ သစ္ေတာေဒသအတြင္း ေတာင္ယာနဲ႔ သတၱဳတြင္းလုပ္ငန္းေတြ အံုနဲ႔က်င္းနဲ႔ လုပ္ကိုင္ခြင့္ေပးလိုက္တာေၾကာင့္ သစ္ေတာ ခုတ္ထြင္မႈကို မတားဆီးႏိုင္ေတာ့တာလို႔ ဆိုပါတယ္။ ဘိုလ္ဆိုနာ႐ိုလက္ထက္မွာ အေမဇုန္သစ္ေတာအတြင္း မီးေလာင္မႈက အလြန္အမင္းကို ျမင့္တက္လာခဲ့ပါတယ္။

ဇူလိုင္လအတြင္း ဘရာဇီးလ္အေမဇုန္သစ္ေတာ ဖ်က္ဆီးခံရမႈဟာ ၂၇၈ ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ ျမင့္တက္လာခဲ့ပါတယ္။

သမၼတကေတာ့ မိုးေခါင္တာလို သဘာ၀အေၾကာင္းအရင္းေတြကို လက္ညႇိဳးထိုးခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ မီးေလာင္မႈကို ထိန္းႏိုင္ဖို႔နဲ႔ တရားမ၀င္ သစ္ေတာခုတ္ထြင္မႈကို ရပ္တန္႔ဖို႔အတြက္ မေန႔က စစ္သားေတြ ေစလႊတ္လိုက္ရပါတယ္။

အေမဇုန္ကို မွီခိုသူ ဘယ္ေလာက္ရွိလဲ???

အေမဇုန္ သစ္ေတာႀကီးမွာ လူေနထိုင္မႈသက္တမ္းဟာ အနည္းဆံုး ႏွစ္ေပါင္း ၁၁၀၀၀ ေလာက္ရွိခဲ့ၿပီး လူေပါင္း သန္း ၃၀ ေလာက္ မွီတင္းေနထိုင္ၾကပါတယ္။ အဲဒီအထဲက ၃ ပံု ၂ ပံုေလာက္က သစ္ေတာတစ္ျဖစ္လဲ ၿမိဳ႕ေတြမွာ ေနထိုင္ေနၾကတာပါ။

အေမဇုန္မွာ ေနထိုင္သူေတြထဲမွာ ၁ သန္းေလာက္က ဌာေနမ်ိဳးႏြယ္ေတြျဖစ္ၿပီး စုစုေပါင္း လူမ်ိဳးစု ၄၀၀ ေလာက္ ရွိေနတယ္လို႔ ဌာေနမ်ိဳးႏြယ္စု အခြင့္အေရးဆိုင္ရာအဖြဲ႕ Survival International က ဆိုပါတယ္။

အမ်ားစုက အေမဇုန္သစ္ေတာတစ္ဝိုက္က ရြာေတြမွာ ေနထိုင္ၾကေပမယ့္ ေတာတြင္းမွာ ဆက္လက္ေနထိုင္သူေတြလည္း ရွိေနပါတယ္။

လူသားေတြအျပင္ အေမဇုန္မွာ သား႐ိုင္းတိရစၧာန္ေတြလည္း မွီတင္းေနထိုင္ေနၾကပါတယ္။ ကမ႓ၻာေပၚမွာ လူသားေတြ သိရွိထားတဲ့ သား႐ိုင္းတိရစၧာန္မ်ိဳးစိတ္ေတြရဲ႕ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္က အေမဇုန္မွာ ရွိေနတာပါ။ သဘာ၀ဆိုင္ရာ ကမ႓ၻာ့ရန္ပံုေငြအဖြဲ႕ WWF က ပ်မ္းမွ် ၃ ရက္တိုင္းမွာ အေမဇုန္သစ္ေတာအတြင္း တိရစၧာန္နဲ႔ အပင္မ်ိဳးစိတ္အသစ္ေတြ ေတြ႕ရွိေလ့ ရွိတယ္လို႔ ထုတ္ျပန္ထားပါတယ္။

ကမ႓ၻာႀကီးက ဘယ္လိုတုန္႔ျပန္လဲ???

အေမဇုန္သစ္ေတာႀကီး မီးေလာင္ေနတဲ့အတြက္ ကမ႓ၻာႀကီးက ဘရာဇီးလ္သမၼတ ဘိုလ္ဆိုနာ႐ိုကို အဓိကထားၿပီး ေ၀ဖန္ျပစ္တင္ေနၾကပါတယ္။

ျပင္သစ္သမၼတ အီမန္ႏ်ဴယဲလ္မာခရြန္နဲ႔ အိုင္ယာလန္၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ လီယိုဗာရဒ္ကာတို႔ဆိုရင္ ဘရာဇီးလ္အေနနဲ႔ အေမဇုန္မီးေလာင္မႈကို တားဆီးႏိုင္ေအာင္ မလုပ္မခ်င္း ဥေရာပသမဂၢနဲ႔ ကုန္သြယ္မႈကို ရပ္ဆိုင္းထားမယ္လို႔ သတိေပးခဲ့ပါတယ္။

ၾသဂုတ္ ၂၅ ရက္ေန႔ ပဲရစ္မွာျပဳလုပ္ဖို႔ရွိေနတဲ့ G7 ထိပ္သီးအစည္းအေ၀းမွာ ဒီကိစၥကို အဓိကထား ေဆြးေႏြးဖို႔ မာခရြန္ တိုက္တြန္းခဲ့ပါတယ္။

ဂ်ာမနီ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ အိန္ဂ်လာ မာကဲလ္ကေတာ့ အေမဇုန္သစ္ေတာ မီးေလာင္မႈဟာ တကယ့္ကိုအေရးေပၚကိစၥျဖစ္ၿပီး G7 ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔လည္း သက္ဆိုင္တယ္လို႔ ေျပာၾကားခ့ဲပါတယ္။

ေနာ္ေ၀နဲ႔ ဂ်ာမနီႏိုင္ငံတို႔က အေမဇုန္ထိန္းသိမ္းေရးအဖြဲ႕ Amazon Fund အေပၚ ေငြေၾကးေထာက္ပံ့ေနမႈကို အခုလအေစာပိုင္းမွာ ရပ္ဆိုင္းခဲ့ၿပီး ဘရာဇီးလ္အစိုးရက အဖြဲ႕ရဲ႕ လုပ္ေဆာင္မႈေတြကို အေလးမထားတာေၾကာင့္ျဖစ္တယ္လို႔ ေ၀ဖန္ခဲ့ပါတယ္။

ဆိုရွယ္မီဒီယာေတြမွာလည္း #PrayForAmazonia and #PrayForAmazon ေခါင္းစဥ္ေတြနဲ႔ အေမဇုန္သစ္ေတာကို ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းေရး အရွိန္ျမႇင့္ ေဆာ္ၾသလာၾကပါတယ္။

Ref: Aljazeera